Bisaya Magazine
Metro Manila, Sept. 24, 2008
ANG martsa sa bag-ong panahon nagpadayon sa pagdis-og. Kon danghag ang
tigduso sa ligid sa usa ka nasod, magpabiling di kaibot sa nabalhogang
libaong ang karwahe. Mga nasod sa Uropa sama sa Belgium ug Alemanya
kinsa
nailhan nang nag-una sa politika ug ekonomiya malamposong mingtubag sa
hagit. Bisan gani sa Asya, ubay-ubay na sa mga nasod ang mingkuyog sa
parada. Ug kon maghisgot gani tag kusganong nasod, dili mahimong
makalimtan
ang Amerika. Ug kon mangutana ta unsay ilang kapanagsamahan, mahimong
daghan
kitag tubag. Apan ang labing seguro, silang tanan nanagbaton og
susamang
sistema. Pederal.
Sa Pilipinas, usa ka tawo ang milantaw sa sistemang pederal ingon nga
epektibong tubag sa hagit nga giatubang niining linghod natong
Republika.
Estranyo pa ang pulong "pederal" sa katawhan, daan na siyang naghat-ad
sa
mga plano ug hinay-hinayng gipaila sa katawhan. Sama sa gipaabot,
daghan ang
nahikugang ug wala motuo sa kabalido sa maong sugyot. Apan ang mga
panghitabo sa kasamtangang kasaysayan nagpugos niadtong wala manuo sa
paghatag sa pederalisasyon og ikaduhang konsiderasyon.
Siya si Senador Aquilino "Nene" Pimentel. Bisyonaryo. Senador sa
katawhan.
Abagang kaagbayan. Ug nag-unang proponente sa pederalisasyon sa
Pilipinas.
Pisot pa ko sa tuig 1982, nahimugso na sa maong tuig ang mithi sa
pederalisasyon ubos sa pagpangamahan sa de kalibreng senador (mayor pa
si
Nene sa maong panahon sa Dakbayan sa Cagayan de Oro). Ang Partidong
PDP-Laban, diin si Nene usa ka sakop, maoy kinaunhang nag-esposar sa
maong
lakang. Ug misunod na niini ang makutas nga pagbaklay aron ang
pederalisasyon mahimong kabahin sa publikong diskurso ug hisgot-
hisgot.
SEPTIYEMBRE 10, 2008, nagpatawag ang Senado og usa ka *hearing* aron
kolektahon ang kabana sa publiko. Ang Senate Committee on
Constitutional
Amendments maoy tanberino sa maong pagdungog ubos sa katagsiyahan ni
Senador
Dick Gordon. Nanambong usab sila si Sen. Loren Legarda, Sen. Edgardo
Angara,
Sen. Juan Ponce Enrile ug mismo ang proponente sa pederalismo nga si
Sen.
Nene Pimentel. Mitambong usab si Sen. Migz Zubiri pero igo lang
nakapanghuy-ab og kausa, morag aso, mikalit lag kawala sa usa ko ka
pagpamilok (haskang anugona sa akong boto kang Halangdong Senador
Migz,
aydol pa ra ba nako ni siya).
Lainlaing sektor sa katilingban ang minghatag sa ilang kolektibong
baroganan. Wa magkulang ang lainlaing katilingban (mga grupo sa
pundok-etniko, Kamusliman, ug propesyonal nga hugpong) sa pagpadala sa
ilang
mga representante. Apil sa nanambong ang mga nanag-adbokar sa
pinulongan
(sama sa Solfed, Dila, ug kita sa publikasyong Bisaya isip tigpaniid),
sektor sa OFW, ug daghan pang uban.
Agig pagrepaso sa tanan (sanglit kadaghan na kini niya ikapasabot),
gipresentar ni Senador Nene Pimentel ang iyang sugyot pinaagi sa
*power
point presentation * sa nabantog nga Senate Resolution No. 10. Yano
lang ang
katuyoan sa Pederalisasyon: pagpalanay lamang sa gahom politikanhon ug
ekonomikanhon sa tibuok nasod. Sa sugyot niyang napulog usa (11) ka
sentro
sa kalamboan nga pagatawgog pederal nga estado, ang katawhan makabaton
og
haduol nga gahom sa kagamhanan. Ang Metro Manila himoon nang Federal
Administrative Region sama sa kahimtang sa Washington, D.C. sa
Amerika.
Kini sukwahi sa kasamtangang sistema nga ang Metro Manila lamang ang
matawag
nga labing gamhanan kay siya ra man ang sentro. Ang nahitabong
kauyamot sa
atong mga kahilitan, bisan pa sa ilang potensiyal sa kalamboan, dayag
na
lang nga nahikalimtan. Gihimong ehemplo ni Pimentel ang yanong
pangindahay
sa mga Ozamiznon nga ang ilang tugpahanan kainatan unta og 200 metros.
Ambot
nahubsan na lang tingalig laway ang taga didtong dapita kay ang damgo
nilang
dugang nga *runway* (pila ra god untay 200 metros), usa lang diay ka
dagaw
sa kaisipan.
Apan gitataw ni Pimentel nga ang pagbahin ngadto sa onse ka estado,
gihimo
niyang arbitraryo aron mismo ang katawhan maoy angay modesidir. Lakip
ang
mga utlanan sa matag estado, wala niya kini seradoa. Nagpasabot nga
mahimo
kining hisgotan sa laing mga konsultasyon. Sa laktod nga pagkasulti,
ideya
lamang ang iyang gihanyag ug mahimo pang ituno sa unsay gustong awit
sa
kadaghanan. Angay natong bantayan nga ang paglangkob ngadto sa usa ka
pederal nga estado sa lainlaing lalawigan mag-agad sab sa kultural,
historikal, ug politikal ug bisan gani pinulongan nga kapanagsamahan
sa
dapit.
Gisugyot usab ni Pimentel nga ang tulo ka sanga sa kagamhan
(Ehekutibo,
Lehislatura, ug Hudikatura) ikatag sa Luzon, Visayas, ug Mindanao.
Kini
pinasibo sa prinsipyo nga ang katawhan mobatyag lamang nga sila ubos
sa
pag-amuma sa maong kagamhanan, kon mismo ang maong kagamhanan anaa
lang sa
ilang nataran. Gani, aron kahatagan og luna ang kulturang Muslim,
gisugyot
niya nga ang mga kaso nga naglambigit sa Muslim batok Muslim husayon
usab sa
korteng Islamic apan ubos sa superbisyon sa Hataas nga Hukmanan.
Laing sugyot mao ang pagbaton og unom ka senador sa matag estado. Kini
lain
na usab nga lakang aron matuman ang mithi sa katawhan nga sila
marepresentahan sa politikal nga panaghisgot. Gani, gisugyot sab niya
nga
may representasyon usab sa Senado ang mga igsoon tang OFW. Sa ilang
natabang
pagpakagay sa panudlanan sa nasod pinaagi sa ilang *remittances*,
dayag na
lang angay silang hatagan og tingog.
Hinuon, dili bag-o kining pagbaton og daghang magbabalaod kay mao na
usab
kini ang giusar sa ubang kanasoran. Sa Pilipinas nga aduna nay 90
milyones
ka lungsoranon, ang 24 ka senador kulang kaayo.
Sa pagbahin usab sa panalapi, gipanghimug-atan ni Senador Pimentel ang
kamahinungdanon sa kalamboang rural, busa, angay lang moangkon og
pahat sa
buaya ang onse ka estadong pederal. Sa iyang *sharing scheme*, 80% ang
mahiadto sa mga estado ug 20% lamang ang alang sa kagamhanang sentral.
Nganong baynte na lang? Sanglit ang pagpalambo sa kabanikanhan dili na
man
mao ang nag-unang obligasyon sa kagamhanang sentral. Mao na man lay
mahibiling kaakohan sa nasodnong kagamhanan ang mga kabanang may labot
ang
interes sa nasod apil na niini ang gahin alang sa kapolisang pederal
ug sa
pangangkon sa kontrobersiyal nga mga teritoryo.
Ang atong nahisgotan mga tinagsip lamang sa kaayohan nga ikadulot
niining
sistemang pederal. Wala pa gani nato maapil og hisgot ang posibilidad
sa
kasulbaran unya sa kagubot sa Mindanao nga gibuhisan nag daghang
kinabuhi.
Matod sa usa ka Muslim nga mitambong sab sa pagdungog, ang tinuod nga
damgo
sa mga Muslim mao nga sila ilhon sa ilang pagka sila. Ang paggamit sa
kusog,
usa lamang ka artipisyal nga solusyon.
Kon ang pederalisasyon dili man ing pinal nga solusyon, labing menos,
kini
ang labing makataronganon nga solusyon kay gibase man sa rason ug
kait-on.
Daghang eskuylahan sa ideya ang mingtumaw nga dili kini ang sulbad.
Tinuod
nga dili kini ang sulbad. Ang sistema dili mao ang molihok kondili
kita lang
gihapong katawhan isip mahinungdanong materyales ug, sa samang
higayon,
lumilihok sa pagpanday sa barko nga gitawag tag Pilipinas. Apan maayo
na
lang nga pinaagi sa pederalismo, mamugna nato ang palibot nga
makaaghat sa
paborableng panglihok paingon sa kaayohan sa tanan sinandig sa
moralidad sa
hustiya ug kaangayan.
Ang martsa sa pederal nga Pilipinas usa ka nauwahing lakang. Unta
kaniadto
pa ni aron nag-ani na ta karon sa resulta. Wa tay labot sa pamolitika
sa
atong nasodnong mga lider. Ingon sa di na ko kapaabot nga moliwas pa
ang
2010. Kon nahadlok ta nga sakyan ning maong sugyot sa pipila nga
naghunahuna
nga lugwayan ang ilang termino, nan, ang kahadlok ra sab nato maoy
mopatay
sa atong ugma. —
*Subhead*:
Kon nahadlok ta nga sakyan ning maong sugyot sa pipila nga naghunahuna
nga
lugwayan ang ilang termino, nan, ang kahadlok ra sab nato maoy mopatay
sa
atong ugma.
*Captions*:
Sen. Pimentel
Si Dr. Jose "Pepe" Abueva, kanhi presidente sa UP ug *chairman* sa
Constitutional Commission, mipaambit sa iyang kabana atol sa maong
*Senate
hearing*.
Si Atty. Manuel Lino G. Faelnar, * co-founder* sa DILA, misugyot sa
pag-amendar sa *language policy* nga nakaingon sa inanayng
pagpangamatay sa
gagmayng lengguwahe sa nasod.
*Power point presentation* ni Sen. Pimentel sa kinaunahang *Senate
hearing*sa Reso. 10.
Si Prof. Fred S. Cabuang (kinadaplinan sa tuo), mipahayag usab sa
iyang mga
sugyot sa kausaban. Tupad niya sila si Atty. Carlos Serapio ug Atty.
Manny
Faelnar.
Dr. Jose Eduardo Dacudao, presidente sa SOLFED, mipalanog sa iyang
*concern*sa gagmayng pinulongan ug katawhan sa kabanikanhan.
No comments:
Post a Comment